Het is bijna gênant, maar kunnen we het even over aanhalingstekens hebben?

Ik weet het.
Ik weet het.
Het kan eigenlijk niet – de permafrost smelt, de ziekenhuizen weigeren kankerpatiënten en we zitten midden in de digitale Derde Wereldoorlog.

En dan denk ík: waar zullen we vandaag eens over bloggen?

O ja, aanhalingstekens

Want op microniveau kan ik me daar geweldig aan storen. Aan onterechte aanhalingstekens.

Maar op wereldniveau is er niks onbelangrijker. Nou ja, misschien de Happinez scheurkalender. Maar verder niks.

En toch

Misschien is er ook iets vóór te zeggen. Vóór rustig doorgaan met waar je mee bezig bent. Succession kijken. Groentechips knabbelen. En dus ook vóór letten op aanhalingstekens, in je eigen kleine wereld.

Ik vraag me ook af of het verergert als je ouder wordt

Ik kan me tenminste niet herinneren dat ik me er vroeger zo over opwond. Bij Pim, Frits en Ida was er nog niks aan de hand.

Op de middelbare school ook niet.

Maar ergens in de loop van mijn leven is het me gaan opvallen: de overbodigheid van minstens 50% van de aanhalingstekens.

Ik heb het niet over citaten

In citaten zijn ze onmisbaar. Als Rutte zegt: ‘Ik trok een beetje een grote broek aan in Glasgow’, dan heb je de aanhalingstekens nodig om precies te markeren waar zijn woorden beginnen en ophouden.

Want je vertelt niet in je eigen woorden na wat hij zei, nee: je citeert hem. Je haalt zijn woorden letterlijk aan. En dáár zijn die tekens voor.

Maar verder heb je ze eigenlijk zelden nodig

• Aanhalingstekens zijn niet nodig om dubbelzinnigheid aan te geven: ze vond het een ‘foute’ grap. Als de dubbelzinnigheid niet vanzelf duidelijk is, maken die aanhalingstekens hem echt niet humoristischer. Je verpest een mop als je hem uitlegt
• Aanhalingstekens zijn niet nodig om titels aan te geven. In het Nederlands begin je een titel met een hoofdletter: Nooit meer slapen. Dan weten we allemaal dat het om Willem Frederik Hermans’ boek gaat. Vind je dat te onduidelijk, dan kun je de titel ook nog cursief zetten: Nooit meer slapen
• Aanhalingstekens zijn niet nodig om aan te geven dat je een woord niet zelf bedacht hebt. Je ziet het pas als je het doorhebt: die woorden zijn van Cruijff. Dat weten we allemaal. Het is een gezegde geworden. Dus geen aanhalingstekens
• Aanhalingstekens zijn ook niet nodig om aan te geven dat je een term wél zelf bedacht hebt: Vervolgens doen de kinderen een ‘muzikale speurtocht’. Ofwel we begrijpen hem, en dan is er geen extra hulp in de vorm van leestekens nodig, ofwel we begrijpen hem niet, en dan helpen aanhalingstekens evenmin
• Aanhalingstekens gebruik je niet voor gedachten. Gedachten zet je cursief, of niet. Mag allebei, zolang je maar consequent bent. In een roman zet je een uitspraak van je personage dus wel tussen aanhalingstekens, maar zijn gedachten niet

Maar waarom is het nou allemaal zo erg, een aanhalingstekentje meer of minder?

Omdat leestekens signalen zijn. Ze helpen een lezer om je tekst nóg sneller te begrijpen.

Daarom zet je een komma waar je een leespauze hoort als je een tekst hardop leest, een dubbele punt als er een toelichting volgt, en een accentteken als je je lezer wil helpen met de intonatie.

Aanhalingstekens zeggen: pas op, hier komt iets belangrijks

En als er dan niks belangrijks komt, is een geoefende lezer in de war.

Een overbodig aanhalingsteken legt onnodig beslag op zijn werkgeheugen. Je lezer denkt: aanhalingstekens, pas op, en dan: o nee, toch niet, vals alarm, ze staan gewoon verkeerd.

Toegegeven, het ís gemierenneuk

Niemand leeft een uur korter van verkeerd geplaatste aanhalingstekens.

Misschien is het zelfs een vorm van taalorthorexia voor lettervreters. Dat je in elk geval nog invloed hebt op je eigen tekst, als de rest je ontglipt.

 

PS. Meer gemierenneuk nodig? Download mijn gratis Leestekengids voor bloggers